THẾ TRẬN PHÁO QUÁ CUNG VỚI CÁC TRẬN ĐỐI CÔNG CỦA BÊN ĐI HẬU
Bên đi tiên không tấn công trung lộ mà dồn quân sang một cánh để uy hiếp đối phương, do đó nãy sinh ra trận Pháo Quá Cung. Kiểu chơi này đặc trưng bởi nước đi đầu tiên là P2-6 hoặc P8-4, nghĩa là đưa Pháo sang chỗ tai Sĩ ở cánh bên kia, khác với Sĩ Giác Pháo là con Pháo vào chỗ tai Sĩ nhưng chưa quá cung.
Các tài liệu cổ như Quất trung bí và Mai hoa phổ đều có giới thiệu kiểu chơi này, điều đó cho thấy đây là một loại trận xuất hiện ít ra là trên 300 năm nay. Thế nhưng thời xưa người ta nghiên cứu không sâu nên giới thiệu Pháo Quá Cung rất thô thiển, nhiều sai lầm, thậm chí biến nó thành một kiểu phòng thủ thụ động chứ không phải tấn công. Do đó các danh thủ đương đại nghiên cứu, sửa đổi và bổ sung để thế trận này trở nên lợi hại hơn, tích cực tấn công hơn. Điều lý thú là Pháo Quá Cung được sử dụng cho cả bên đi hậu để tấn công bên đi tiên nếu bên đi tiên chơi trận Phi Tượng đầu. Cần chú ý, chơi các quân dồn cục lại, ách tắc một cánh, rất dễ bị động trước sức ép của đối phương.
A. PHÁO QUÁ CUNG VỚI PHÁO ĐẦU
Các tài liệu phát hiện Pháo đầu là phản đòn mạnh nhất để "trị" trận Pháo Quá Cung, do đó các tay cờ thời xưa chủ yếu nghiên cứu cách phá trận của Pháo đầu.
Để các bạn thấy được những sai lầm, nhược điểm của Pháo Quá Cung theo kiểu cổ điển, xin giới thiệu phần lý thuyết nêu trong Mai hoa phổ.
1. PHÁO QUÁ CUNG Bị  PHÁO ĐẦU PHÁ (KIỂU CŨ)
 
1. P2-6 P8-5 2. M2.3 M8.7 3. X1-2 X9.1

Chú giải :
 
(a) Các danh thủ đương đại thường lên S4.5 vừa kín cờ vừa có nhiều cơ hội trả đòn mạnh hơn.
(b) Nếu Đen chơi 8. P6-7 X4.7 9. M8.9 P2.4 10. X7.1 P2-5 11. M3.5 (như 11. T3.5 P5-1 12. X9-8 P1-2 13. X8-9 X1-3 14. P7.5 P5.5 15. S5.4 P2-7, Trắng ưu) 11...P5.4 12. T3.5 B5.1 13. X7-9 T3.1 14. X9-8 B5-6 15. P8.1 P5/4 16. B7.1 M7.5, Trắng ưu.
(c) Trường hợp Đen chơi 9. P6-5 X4.7 10. M8.9 B5.1, bây giờ nếu Đen đi 11. P5.2 P2.5! hoặc như 11. B5.1 P5.3, còn nếu 11. B3.1 P2.5, hoặc là 11. X7-8 P2-3 12. P7.5 X1-3 13. P5-7 B5.1, tất cả các khả năng trên, Trắng đều ưu thế.
(d) Nếu Đen chơi 11. P6-5 M5.6 12. B3.1 M6.7 13. P5.2 X4.7 14. M8.7 Tg-4 15. P5-9 M7/5 16. P9.3 P5.2! 17. X8/1 M5/4, Trắng ưu.
(e) Nếu Đen đổi lại 12. Tg-6 P2-4! 13. P6.6 M5.4 14. S5.6 M4.3 15. Tg-5 P4-5 16. X8-5 M7.5, Trắng ưu.
(f) Nếu Đen chơi 10. P5.3 M7.5! 11. P8-5 P5.2 12. X7-8 M3.4 13. X8.2 X1-4 14. T7.5 P5-7! 15. M3/2 M4.6 16. P5/2 X4.4, Trắng ưu.
(g) Trắng tiến Tốt đầu mở đường cho Mã nhảy lên đầu. Bây giờ Đen không dám bắt Mã vì Trắng vọt Pháo đầu chiếu bắt lại Xe, thế cờ Trắng bắt đầu phản công.
(h) Nếu Đen đi 8. M3.4 P2.1! 9. M4.5 M7.5 10. P6-2 B5.1 11. P2.7 M5.4 12. X3.3 P5.4 13. T7.5 X1.2 14. P2-4 X4-6 15. P4-6 Tg.1 16. M8.6 P2.3! 17. B7.1 X1-6! 18. M6.5 C5.1 trắng ưu thế thắng

2. PHÁO QUÁ CUNG Bị PHÁO ĐẦU PHÁ (KIỂU MỚI)
1. P2-6 P8-5 2. M2.3 M8.7

Chú giải :
(a) Trắng còn hai khả năng khác:
*Một là
3...X9.1 4. X1-2 M2.3 5. M8.9 X9-4 6. X2.6 B5.1 7. P6-5 M3.5 8. P8.4 P5/1 9. P8-5 M7.5 10. X2-3 P2-5 11. X3-4 B5.1 12. B5.1 M5.3 13. B5.1 M3.4 14. B5.1 Pt.5 15. T3.5 X1-2 16. X9.1 X2.5 17. C5.1 đen hơi ưu.
*hai là
3……M2.3 4. T3.5 X9-8 5. X1-4 X8.4 6. X4.7 M7/8 7. X4/3 C3.1 8. X4-6 S4.5 9. M8.9 C1.1 10. P8.4 X1.3 11. P8-3 C5.1 12. P3/2 X1-2 13. C9.1 C5.1 14. C5.1 M3.5 15. X6/1 P5.3 16. C9.1 P2-9 17. C9-8 X2-1 18. X6-4 X1-4 cân bằng.
(b)  Trắng cũng thường chọn các phương án :

Một là :
5…..X8.4 6. X4.7 M3/5 7. X4/3 C3.1 8. X4-6 M5.3 9. M8.7 S4.5 10. X6.2 P5-6 11. C7.1 T3.5 12. C7.1 X8-3 13. M7.6 P6.1 14. X6.2 X1-4 15. X6.1 S5/4 16. C3.1 P2-1 cân bằng.
Hai là :
5)…..C7.1 6. M8.7 S4.5 7. C7.1 P5-6 8. M7.6 T3.5 9. P8-7 X8.5 10. M6.7 P2.4 11. C3.1 X8/1 12. X9-8 P2-3 13. C3.1 X8-7 14. M7/6 đen ưu.
(c) nếu 7. P8.4 M3.2 8. P8-3 T7.9 9. C3.1 C1.1 10. X4.4 X1.1 11. X9.1 X1-8 12. C9.1 C1.1 13. X4-9 Xs-6 trắng dễ chơi .
(d) Nếu Đen chơi 3. T3.5 X9-8 4. S4.5 M2.3 5. M8.7 B3.1 6. X1-4 M3.4 7. B7.1 B3.1 8. T5.7 P2-3 9. T7/5 X1-2 10. M7.6 X2.7 11. P6.3 X8.7 12. X4.2 B7.1 13. X9.2 X2/2 14. M5/7 X2.3, Trắng ưu.
(e) Nếu Đen chơi 4. M8.9 X9-4 5. S4.5 M2.3 6. P8.2?! X4.4 7. P8-7 P2.5! 8. T3.5 M3/5 9. X9-8 X1-2 10. B9.1 X2.6 11. B3.1 P5-2 12. T5/3 B3.1 13. P7-8 Pt-7, Trắng lời quân chiếm ưu.
(f) Nếu Trắng đi 5...B3.1 6. X2-3 M2.3 7. T7.5 P5/1 8. M8.9 X4.1 9. P8.2 X4-6 10. P8¬-5 P2.5 11. P5.4 S4.5 12. X3/2 X1-2 13. X9-8 T3.5 14. B9.1 P2/3 15. B7.1 M7.8 16. B7.1 T5.3 17. X4-7, Đen ưu.
(g) Đen có thể chơi 4. S4.5 X9.1 5. X2.4 X9-4 6. M8.7 B5.1 7. B7.1 X4.5 8. P6-4 X1.1 9. P4.1 X4/3 10. P4.4 X1-3 11. P8-9 X4-6 12. P4-7 X3.1 13. X9-8 B3.1 14. B7.1 X3.2 15. M7.6 P2-3 16. T7.5 P5/1 17. X8.5 X3.2 (hoặc X3-2 18. M6.8 P3.5 cũng được) 18. X8-5 X3-4, cân bằng.
(h) Đen nhảy Mã hơi yếu, muốn đối công thì 5. X2-7 X9-4 6. S6.5 P2/1 7. T7.5 P2-3 8. X7-8 B7.1 9. B9.1 M7.6 10. P6/2 B3.1, Trắng dễ chơi hơn.

B. PHÁO QUÁ CUNG VỚI CÁC TRẬN KHÁC
Ngoài trận Pháo đầu, bên hậu còn thử nghiệm nhiều kiểu chơi khác khởi đầu bằng nước Nhảy Mã (M8.7) hoặc tiến Tốt (C7.1 hay C3.1) cũng có thể hoành Xe sớm (X9.1). Tất cả các nước này có thể đưa bên hậu về các trận Bình Phong Mã, Đơn Đề Mã hoặc Phản Công Mã, tạo tình huống đôi công rất phức tạp. Sau đây xin giới thiệu khái quát những kiểu chơi trên đã bước đầu định hình:

 

Chú giải :
(a) Nếu Đen đi 3. B3.1 P8-9 4. T7.5, bây giờ Trắng có các phương án:
*Một là
4...P2-4 5. M8.7 B3.1 6. X9-8 M2.3 7. P8-9 X1.2 8. P6.4 M3.4 9. P6-3 T7.5 10. X1-2 X8.9 11. M3/2. M4.6, đối công.
*Hai là
4...P2-5 5. M8.7 M2.3 6. X9-8 B3.1 7. P8-9 X8.4 8. X8.4 X1-2 9. X8.5 M3/2 10. X1.1 M2.3 11. X1-8 B7.1 12. X8.3 M7.6 13. S6.5 P5-7 14. B7.1 B3.1 15. X8-7 T7. 5, cân bằng.
*Ba là
4...B3.1 5. P8.4 M2.3 6. M8.9 M3.4 7. P8-3 X1-2 8. X9-8 P2.5 9. X1.1, Đen ưu.
*Bốn là
4...B3.1 5. X1.1 X8.4 6. X1-7 M2.1 7. B9.1 P2-3 8. X7-8 X1-2 9. X9.1 X8-4 10. P6/1 T7.5 11. S6.5 X4/1 12. P8.5 M7/8 13. P6/1 P3-4! 14. P6-7 M8.6 15. X8.3 M6.8 16. M8.9 B7.1 17. X9-8 B7.1, Trắng ưu thế vì Đen bị kẹt quân ở cánh trái.
 
(b) Nếu Trắng đi 3...P2-3 4. M8.7 B7.1 5. T3.5 P8.3 6. P8/1 B3.1 7. P8-2 P8-6 8. P2-7 B3.1 9. X9.2 M2.1 10.P7.3 X1-2 11. B3.1 B7.1 12. P7-3 P6/2 13. M3.4, Đen ưu.
(c) Các danh thủ cũng thường đổi lại:
*Một là
5. T3.5 T7.5 6. X1-2 X1.1 7. P8.2 B3.1 8. B7.1 X1-3 9. M7.6 X3.3 10. X2.4 P8-9 11. S4.5 S6.5 12. X9.2 X8.5 13. P8-2 P2-3 14. X9-8 B9.1 15. X8.4 P9.1 16. X8.1 B1.1 17. M6/8 X3.2 18. P2/1, Đen ưu.
*Hai là
5. T7.5 X1.1 6. X1-2 P8.4 7. S4.5 X1-4 8. P8.2 X4.5 9. B3.1 X4-3 10. X9.2 M7.6 11. M3.1? P8.2 12. P8/3. M6.7 13. P6/1 P8/1 14. P6-7 X3-2 15. P8.6 X2/4 16. B3.1 X2.6, Trắng ưu.
(d) Trắng cũng có thể chơi: 5...X1.1 6. M7.6 X1-6 7. T7.5 X6.7 8. X1.1 X6-9 9. M3/1 P2-4 10. M8.5 T7.5 11. X9.1 P8-9 12. B7.1 M7.6 13. M1.3 B3.1 14. X9-4 M6.7 15.X4.5 B9.1 16. S6.5 S6.5 17. P6-7 X8-6 18. X4-1 B3.1 19. T5.7 X6.4, cân bằng.
Trường hợp Trắng chơi 5...P8/1 6. T3.5 P8-4 7. S4.5 T7.5 8. X1-4 S6.5 9. B9.1 X1.1 10. X4.4 P2-4 11. P6.5 X1-4 12. B3.1, Đen ưu.
(e) Nếu như 3. B7.1 X9-8 4. M8.7 M7.6 5. X1-2 P2-5 6. T3.5 P8.4 7. S4.5 M2.3 8. X9-8 X1.1,  Trắng dễ chơi hơn.
(f) Trường hợp Trắng đi 3...P8.2 4. M8.9 M2.3 5. P8-7 X1-2 6. X9-8 P2.2 7. B7.1 X9.1 T3.5 X9-4 9. S4.5 X4.3 10. B9.1, Đen ưu.
(g) Trắng còn các khả năng:
*Một là
4...T3.5 5. M8.7 M2.3 6. B7.1 S4.5 7. B3.1 B7.1 8. X2-3 M7.8 9. P8.4, Đen ưu.
*Hai là
4... M2.1 5. B9.1 T7.5 6. M8.9 S6.5 7. T7.5 P8-9 8. X2-6 X8-6 9. S6.5 X6.4 10. X9-6 X1.1 11. P8.2 M7.8 12. P8-7 P2-4 13. P7.5! T5/3 14. P6.5 P9-5 15. P6-8 X6-2 16. Xs-8 X2.5 17. M9/8 X1-2 18. X6-8, Đen ưu.
*Ba là
4...P8-9 5. X2-4 M2.3 6. M8.7 T3.5 7. B7.1 P2.4 8. B3.1 B7.1 9. X4-3 M7.6 10. T7.5 S4.5 11. X3-4 X8.4 12. M7.6 M6.4 13. X4-6 P2-9 14. P8-7 X1-2 15. P7.4 B9.1, cân bằng.
(h) Trường hợp Đen đi: 5. T7.5 P8-9 6. X2-6 T3.5 7. M8.6 S4.5 8. P8-7 M7.6 9. X6.1 M6.7 10. P7.4 X1-2 11. X9-8 X8.8 12. S6.5 X8-6 13. X8.6 M7.5 14. S5.4 X6-4 15. T3.5 X4-7 16. S4/5 P9-8 17. M3.2 X7/2 18. X6/1 X7-5 19. M2.4 X5/2 20. M4/3 B9.1, Trắng có phần ưu hơn.
(i) Hầu hêt các danh thủ đều đi M8.7 hoặc B7.1 hoặc X9.1 chứ hiếm người chơi 1...B3.1. Tuy nhiên gần đây một vài danh thủ thử nghiệm nước đi mới này, chưa ai có kết luận hay dở ra sao.
(j) Nếu Trắng sai lầm đi 11...B7.1? 12. M9.8 X4-8 13. X2.5 M7.8 14. P8.5 P8-2 15. X7.5 Đen ưu thế.
(k) Trắng có thể chơi 2...X9-4 3. S4.5 M2.3 4. X1-2, bây gíờ Trắng có hai cách đi:
*Một là
4... B3.1 5. M8.9 M8.9 6. T3.5 B9.1 7. P8.2 X4.4 8. P8/3 P8-4 9. P8-6 X4-2 10. Ps-7 M3.2 11. P6.3 T3.5 12. B9.1 X2.2 13. P6-8 X2/3, cân bằng.
*Hai là
4...M8.9 5. M8.9 B9.1 6. P8-7 X4.3 7. X2.6 P8-6 8. X9-8 X1-2 9. X8.4 T3.5 10. B9.1 B3.1 11. P6-4 S4.5 12. T3.5 X4-8 13. X2/1 M9.8 14. P4/1 P6-7 15. B3.1 P2-1 16. X8.5 M3/2, cân bằng.
(l) Nếu Đen đi: 4. M8.9 M8.9 5. P8-7 X4.3 6. X9-8 B1.1 7. X1-2 B9.1 8. X2.6 P8-6 9. P7.4? M2.1 10. X8.6 P2-3 11. X2.2 P6.1 12. P6-7 M1.3 13. X8.1 P3-4 14. X2-4 M9.8 15. B3.1 X1.2 16. X8/5 M3.4, Trắng lời quân chiếm ưu.
(m) Có danh thủ sai lầm đi: 11...X1-2? 12. P8-6 X4/1 13. X8.9 X4-9 14. X8-6 Tg.1 15. X6/1 Tg/1 16. X6.1 Tg.1 17. Ps-9, Đen ưu thế.