Sự khác biệt giữa người chơi cờ giỏi với người chơi cờ kém không phải ở chỗ khả năng tính toán được nhiều hay ít số lượng nước đi mà sự khác biệt chính là sau một loạt nước đi, người chơi giỏi đánh giá được nhanh chóng và chính xác bên nào ưu, bên nào kém; còn người chơi dở không thể đánh giá đúng được. Nhắc lại điều này để nói vấn đề thẩm định, đánh giá thế cờ sau một vài nước đi là rất cần thiết và nếu đánh giá chính xác nó sẽ quyết định rất lớn cho bước thắng lợi tiếp sau. Thế có nghĩa là chơi một ván cờ không phải chỉ thẩm định đánh giá một lần, mà đó là một việc thường xuyên, nó luôn đi kèm với việc chọn lựa phương án và tính toán nước đi. Trong giai đoạn khai cuộc, việc thẩm định, đánh giá này càng giữ vai trò quan trọng, đôi khi quyết định hẳn cho sự thắng bại sau này.

Chúng ta học tập cách thẩm định, đánh giá của một số danh thủ qua những thế cờ cụ thể sau đây.

Thế số 1: Lưu Tinh - Thái Ngọc Quang

Năm 1974, danh thủ Lưu Tinh gặp tay cờ Thái Ngọc Quang ở một giải cờ, họ đã chơi trận Nghịch Pháo như sau:

1. P2-5 P2-5 2. M2.3 M8.7 3. X1-2 X9-8 4. X2.6 M2.3 5. X2-3 X1-2 6. P8-6 ……

Mới khai cuộc mấy nước, Lưu Tinh đã uy hiếp con Mã 7 của đối phương, đánh giá đối phương phải lo chạy Mã, có thể 6...M3 /5 để rồi sau đó phải rời bỏ Pháo đầu bằng P5-4 và lên Tượng đầu. Do đánh giá như vậy nên Đen ung dung chơi 6. P8-6 chờ đối phương chống đỡ. Thế nhưng Thái Ngọc Quang không chống đỡ mà đi:

6. ... X2.8!

Lưu Tinh chẳng cần xem trước xem sau ăn ngay Mã đối phương.

7. X3.1

Như vậy là Quang hi sinh Mã để mở đợt phản công. Ta xem Trắng phản công như thế nào:

7. ... P8.7 8. M3/2 P5.4 9. S6.5 X8.9 10. P6/2

Nước thứ 9, Đen  không lên S4.5 vì đánh giá sau khi 9...X8.9 10.X3 -4 X8-7 11.X4.7 X7/3 12.P6.1 P5/2, Trắng lỗ 1 Mã nhưng có thế công mạnh, vì vậy chọn phương án lên Sĩ cánh trái tốt hơn.

Nước thứ 10, Đen  chơi P6 /2 vì thấy Trắng có đòn "đánh xuyên tâm" X2 -5 ăn Sĩ chiếu buộc S4.5 rồi Trắng đi X8 -7 ăn Tượng chiếu bí. Đen lui Pháo về thủ thì Trắng không chơi được đòn xuyên tâm này.  

10. ... X8-7?

Đến đây bộc lộ tâm lý nôn nóng của Thái Ngọc Quang. Anh cho rằng ăn Tượng xong, X2-5 thì Đen cũng hết đỡ. Nếu chịu khó phân tích thì sẽ phát hiện cách chống đỡ của đối phương, do đó chọn phương án "đánh nguội" một nước trước đã. Đó là: 10...T3.5!
Bây giờ Đen có hai khả năng chống đỡ:
a) Một là 11. X9.1 X2-1 12. M8.7 P5-9! 13. M7/9 P9.3 14. S5.4 P9-7 15. S4.5 P4-6, Trắng ưu thế.
b) Hai là 11. X3/3 C5.1 12. X3-4 P5/1! 13. X9.2 X8-7 14. X4/3 X7/3 15. X9-6 X7-3 16. X6.3 P5-8 17. X4-2 P8-3, Trắng chủ động tấn công.
Bây giờ ta xem Lưu Tinh đối phó và kết thúc ván cờ:
11. X9.1 X2-1 12. M8.7 X1-2 13. M7.5 T3.5 14. M5.6 M3/5 15. X3-5 X7/3 16. X5/1 X2/6 17. P6.4 X7.1 18. P6-5 X7-5 19. T7.5 X2-4 20. X5-7  trắng buông cờ chịu thua

Ở nước 17, Đen không cần suy nghĩ vì thế cờ Trắng thua rõ, chứ nếu Đen chơi 17. X5-3 thắng nhanh hơn.

Thế số 2: Lý Quảng Lưu - Tiền Hồng Phát

Năm 1977, Lý Quảng Lưu gặp Tiền Hồng Phát ở giải toàn quốc Trung Quốc. Lý cầm Đen đi trận Tiên Nhân Chỉ Lộ, Tiền đối phó bằng Pháo đầu. Ván cờ diễn ra như sau:

1. C3.1 P8-5 2. M2.3 M8.7 3. X1-2 C3.1 4. P2-1 M2.3 5. M8.7 X9.1 6. X9.1 X1.1 7. X9-4 X1-4 8. S4.5 M3.4 9. X4.4

Lý đánh giá đưa Xe kỵ hà buộc đối phương 9...M4.3 10. X4-7 ăn Tốt đuổi Mã khiến Mã 7 Đen trở nên linh hoạt. Nếu như Trắng đi 9... P2.2 thì 10. C7.1 M4.5 11. X4 -7 M5.3 12. P1-7, Đen vẫn giữ thế công. Còn Trắng đánh giá khác, thấy trục lộ 7 của Đen yếu, nhảy Mã lên để rồi P5-3 phản công. Khi Đen đưa Xe kỵ hà, Trắng phát hiện nơi đó là điểm xấu, dễ bị công kích khiến Trắng thực hiện kế hoạch có phần thuận lợi hơn.

9. ... C7.1! 10. X4-3 P5-3!

Đen không thể bỏ chạy để C7.1 ăn Tốt qua hà. Trắng đẩy Xe trắng vào tử địa, liền tranh thủ cách để diệt ngay.

11. X3.1 P3.1 12. X3.1 T7.5 13. X3-2 P2-8 14. X2.7 X9-8 15. X2-1 X4-2 16. P8-9 P3.3 17. M7/9 X2.7 18. P9-5 X2-1 19. P5.4 S4.5 20. P1.4 X8.2 21. P5/1 X1-3 22. T3.5 P3.1 23. M3/4 M4.5 24. C3.1 Tg5-4 25. P1/2 X8-4

Đến đây Đen chịu thua vì không còn khả năng phản đòn, trong khi Trắng phối hợp làm thua trong mấy nước tới.

Thế số 3: Thái Phúc Như - Hồ Vinh Hoa

Năm 1973 tại Quảng Châu có một trận đấu giao hữu giữa Thái Phúc Như và Hồ Vinh Hoa. Trận đấu diễn ra rất sôi nổi, Thái cầm Đen chơi Pháo đầu tấn công, Hồ cầm Trắng chơi Uyên Ương Pháo đối công. Đánh đến nước thứ 11, tạo thành thế cờ bắt đầu như bàn cờ dưới.

Bây giờ đánh giá thế nào?

Về lực lượng thì Đen lỗ mất Tốt đầu nhưng các quân Đen đang chiếm các vị trí tốt, hai Xe chận yếu đạo với Pháo đầu Mã dội đang thế tấn công, con Pháo 8 cũng sẵn sàng qua hà phối hợp. Trước mắt Đen không sợ một phản đòn nào của Trắng nên vấn đề đặt ra cho Đen là làm sao khuếch đại ưu thế để tiến lên giành thắng lợi. Còn đối với Trắng đang lời Tốt đầu đang chực chờ đưa Tốt qua bắt quân đối phương. Nếu đổi bớt Pháo thì áp lực trung lộ của Đen giảm. Nhược điểm của Trắng nổi rõ là một Mã chưa lên, một Xe kẹt trong góc, các quân khó lòng phối hợp để tạo một sức mạnh phòng ngự hiệu quả. Từ đánh giá, thẩm định rõ các mặt, Đen quyết đổi bớt quân để đưa thế cờ sang một giai đoạn mới có lợi cho Trắng, đòn chiến thuật diễn ra như sau:

12. M5.6! C5.1

Vì sao Trắng chơi như vậy? Vì Trắng phân tích đánh giá phương án diễn ra như sau:
a) Nếu 12... M3.4 13. X6.1 P5 -7 14. P8.7 M8.6 15. X6-5, Trắng ưu rõ
b) Nếu 12... P5 -8 13. M6.5 T3.5 14. X4.6 X1-2 15. X4-5 S6.5 16. P8-6, Trắng khó chống đỡ.
c) Nếu 12... P5 -7 13. P5-2 M8.6 (nếu 13... P8 -6 14. M6.7 P6-3 15. X6.5 Tg-4 16. X4.8 Tg.1 17. P2.6, chiếu ăn lại Xe, ưu thế) 14. M6.7 P8-3 15. P2.6 X9-6 16. X4.6 P3-6 17. X6-4, bắt Trắng một quân.
d) Nếu 12... X1 -4?? 13. M6.5 X4.4 14. M5.3 M8.6 15. X4.7 M3.5 16. X4/2 P5-6 17. X4.2 Đen cũng thắng.
Bây giờ Đen chơi một đòn chiến thuật bất ngờ:
13. M6.4 P8/1

Nếu Trắng ham bắt Xe: 13...C5-4 thì 14.M4.3 M8.6 15.X4.7 C4 -5 16.X4/1 P5-6 17.M3/1, Đen cũng lời quân. Còn nếu 13...P8 -6 thì 14.M4 /5 T5/7 thì còn có khả năng cầm cự.

 14. M4.5!

Con Mã Đen rất hay nhưng con Pháo giữa của Trắng có thể chống đỡ lâu dài, bây giờ đổi đi. Đen vẫn còn ưu thế tấn công.

14. ... S6.5 15. X6-5 X9-8 16. C7.1

Đen lại tiếp tục đổi Tốt để giành thế uy hiếp. Chính với ưu thế sẵn có. Đen chơi nước này gây thêm áp lực để rồi kết thúc thắng lợi ván cờ.

16. ... C3.1 17. P8-7 X1.1 18. X5-7 M3/1 19. X7.2 P8-9 20. M9.7 X1-4 21. X7-3 P9/1 22. M7.5 X4/1 23. M5.6 X4.2 24. X3-6 M8.7 25. X4.7 P9-6 26. X6-9 Trắng chịu thua.