Khi tiến hành một ván cờ, dù đi trước hay đi sau đều phải tuân thủ những nguyên tắc cơ bản trong khai cuộc, vì đó chính là những kinh nghiệm được đúc kết từ thực tiễn. Nhưng các nguyên tác được nêu trên chỉ mới là những định hướng, cần phải được cụ thể hóa rõ hơn. Do đó phần trình bày sau đây sẽ nêu thêm những kinh nghiệm cụ thể giúp các bạn mới học đỡ phải lúng túng khi cầm quân đi tiên hoặc đi hậu.
I. CÁCH ĐI TIÊN
Được đi trước tấn công đối phương là một lợi thế quan trọng vì người đi trước hoàn toàn chủ động lựa chọn thế trận theo ý thích và thường bắt buộc đối phương phải đối phó theo mình. Những người chơi cờ cao thường phát huy có hiệu quả nước tiên đến mức chơi không thắng thì hòa chứ hiếm khi thua. Cho nên trong thi đấu Cờ Tướng xưa kia thường qui định một cặp đấu thủ phải gặp nhau trong hai ván thì mới công bằng, để mỗi người được đi trước một ván.
Sau đây chúng ta xem những ván cờ mà bên đi sau có những sai lầm do vi phạm các nguyên tắc cơ bản để bên đi trước giành thắng lợi dễ dàng. Tuy nhiên bên đi trước muốn giành chiến thắng thì phải có kế hoạch đúng, chọn đúng mục tiêu tấn công, biết cách phối hợp sức mạnh các quân, trên cơ sở này thừa cơ bên đi sau sai lầm, bên đi trước mới giành chiến thắng.
CHƠI PHÁO ĐẦU, MỤC TIÊU LÀ CON TỐT ĐẦU
Như đã nói ở trên, trong năm con Tốt thì con Tốt đầu là quan trọng hơn cả vì nó là một quân trong hệ thống phòng thủ che chắn tiền đồn bảo vệ trung lộ, đồng thời có cơ hội nó tiến lên thành một mũi tấn công. Khi bên đi trước chơi Pháo đầu thì con Tốt 5 của Trắng chính là mục tiêu đầu tiên của Pháo. Mấy ván cờ sau đây là bài học cổ điển cho thấy tầm quan trọng của Tốt đầu.
Ván 24: Thế trận thuận Pháo
1. P2-5 P8-5 2. M2.3 M8.7 3. X1.1 X9-8 4. X1-6 X8.6 5. X6.7 M2.1? 6. X9.1
 

 
 

Bên tiên xông xáo ra cả hai Xe để tấn công quyết liệt đối phương, mục tiêu quan trọng là con Tốt đầu của Trắng mà con Tốt này có Mã bảo vệ. Kế hoạch của Đen là phải diệt con Mã bảo vệ này rồi mới diệt được Tốt đầu. Làm sao diệt được con Mã 7 của Trắng khi mà nó được con Pháo 2 của phe nó bảo vệ?
Vậy khâu đầu tiên phải dụ con Pháo 2 Trắng "tham ăn" quên nhiệm vụ bảo vệ Mã để nó rời bỏ vị trí phòng thủ đó đã, bằng cách Xe Đen tiến lên phế bỏ Mã hay dùng Mã làm mồi nhử Pháo đối phương!
 
6..... P2.7?? 7. P8.5!
Đối phương đã trúng kế, cấp tốc đưa Pháo Đen tấn công Mã 7. Bây giờ Trắng có 5 phương án chống đỡ là M7/8 hoặc X8-7 hoặc X8/4 hoặc S6.5 hoặc P2/2. Tất cả các phương án đều thất bại, quyển "Thế trận Thuận Pháo cổ điển và hiện đại" đã trình bày rõ các phương án này. Ở đây chỉ chọn một phương án để thấy diễn biến tiếp khi mất Tốt đầu thì Trắng thua nhanh chóng như thế nào.
 
7... M7/8? 8. P5.4 S6.5 9. X9-6
Các quân Đen phối hợp tấn công trực tiếp Tướng Trắng mà Trắng không có một quân nào kịp chi viện cứu giá, dù còn đủ sáu quân chủ lực.
9. ... Tg5-6 10. Xt.1 Tg6.1 11. Xt/1 P5-6 12. P8-5 Tg6/1 13. Ps-4 P6-8 14. Xt-5 T3.5 15. X6-4 P2/7 16. P4.1 Trắng chịu thua.

Ván 25: Thế trận Nghịch Pháo
1. P8-5 P8-5 2. M8.7 M2.1 3. X9-8 X1-2 4. X8.4
Tuy mục tiêu là Tốt đầu nhưng không phải muốn ăn lúc nào cũng được. Đen phải ra quân tương đối đầy đủ để phối hợp rồi mới ăn, nếu ăn sớm quá mà chưa phối hợp được thì sẽ bị đối phương trả đòn.
 
 4..... M8.7 5. M2.1 X9-8 6. X1-2 X8.4 7. B1.1 B1.1 8. M1.2 M1.2 9. X8-4 X8-4 10. M2.3 M2.3?
Trắng đáng lẽ đi 10...S4.5 hoặc 10...X4-7 bắt Mã, hạn chế mức tấn công của đối phương, nếu mạnh ai nấy công thì Trắng chậm hơn. Bây giờ Đen nhắm đến con Tốt đầu của Trắng, do đó cần dụ con Mã bảo vệ đi chỗ khác.
11. P2.7 M7/8
Con Mã Trắng lại quên trọng trách bảo vệ Tốt đầu, đáng lẽ nên 11...S4.5, nếu Đen đi 12. P2-1 thì Tg-4 còn có cơ hội đánh trả.

 
 

12. P5.4 S4.5 13. X4.5 Tg5-6 14. X2.9 P5-7 15. X2-3 Tg6.1 16. X3/2 T3.5 17. X3-2 Tg6/1 18. X2.2 T5/7 19. X2-3 Thắng.

Ván 26: Trận Pháo đầu đối đơn đề mã
1. P8-5 M8.7 2. M8.7 M2.1 3. X9.1 T7.5 4. X9-4 S6.5 5. X4.5 X9-6 6. X4-3 P8/2?
Đen uy hiếp Mã Trắng vẫn giữ quyền chủ động còn Trắng phòng thủ chơi nước P8/2 đáng trách. Nếu muốn đuổi Xe Đen thì chỉ cần P8/1 là được rồi.
 
7. M2.3 P8-7??

 
 

Đen rất muốn tiêu diệt con Mã 7 của Trắng để sau đó nhằm đến con Tốt đầu. Nếu như Trắng vừa rồi đi 7...X6.6 để rồi nước sau mới đi P8-7 thì Đen khó làm gì, đằng này Trắng lại đi ngay P8-7 giúp Đen thực hiện được kế hoạch:  
 
8. X3.1 P2-7 9. P2.7 Pt.5
Trắng tỏ ra quá "phàm ăn" bất kể nguy hiểm. Nếu thấy Đen uy hiếp con Tốt đầu, nên đi 9...M1/2 để sau nhảy lên truy đuổi Pháo đối phương thì còn cầm cự lâu.
10. X1.2 Pt-3 11. P5.4 M1/2 12. X1-4 M2.3 13. X4.7 Thắng.

Ván 27: Lại Pháo đầu đối đơn đề mã
1. P2-5 M2.3 2. M2.3 M8.9 3. X1.1 T3.5 4. X1-6 S4.5 5. M8.7 X1-4 6. X9.1 X4.8 7. X9-6 B9.1 8. B5.1

 
 

Việc tiêu diệt Tốt đầu đối phương không đơn giản. Do đó phải dùng biện pháp tiến Tốt đầu của mình làm mũi xung kích.
 
8. ... B3.1
 
Nếu như 8...X9-8 9. B5.1 B5.1 10. M7.5 P8-6 11. M5.7 B3.1 12. M7.5 M3/4 13. X6.6! X8.2 14. X6-8 M4.3 15. X8-7 Tg-4 16. X7-6 Tg-5 17. X6-9 Tg-4 18. X9.2 Tg.1 19. M5.7 Đen thắng.
9. B5.1 B5.1 10. M7.5 P2.2 11. B7.1 X9-8 12. X6.5 B3.1 13. M5.7 B5.1 14. X6-7 P2-3 15. T7.9 P8-6 16. P8.2 X8.5 17. M7.5 B5.1 18. T9.7 X8.1 19. M3.5 X8-7 20. Mt.4 S5.6 21. M5.6 S6.5 22. X7.1 Tg5-4 23. X7-9
Đen phối hợp ba quân cùng bên chiếu bí dễ (tam tử đồng biên).

Ván 28: Pháo đầu đối bình phong mã hiện đại
Cùng một kiểu tấn công như ván 27, ván Lý Nghĩa Đình gặp Mạch Xương Hạnh hồi tháng 7 năm 1962 đã chơi như sau:
1. P2-5 M8.7 2. M2.3 B7.1 3. X1-2 X9-8 4. X2.6 M2.3 5. M8.7 B3.1 6. X9.1 P2.1 7. X2/2 T3.5 8. X9-6 S4.5 9. B5.1 X1-4?
Cánh bên mặt của Trắng cần có Xe để phòng thủ, không nên đổi, cần đi 9...P8.2 giữ trung lộ.
10. X6.8 S5/4 11. B5.1 P8-9 12. X2-6 P2.1 13. M7.5 B5.1
Nếu như 13... P2.5 14. B7.1 B3.1 15. X6-7 M3.2 16. X7-8 M2/3 17. X8.2 M7.6 18. P5.3 M6.5
19. M3.5 B5.1 20. M5.7 Đen vẫn giữ ưu thế.
14. B7.1 M7.5 15. X6.2 P9-6 16. M5/7

 
 

Đen đặt mục tiêu vào con Tốt đầu nhưng bây giờ chuyển sang uy hiếp con Mã đầu của Trắng. Nếu Trắng chạy M5/7 thì B7.1, Đen uy hiếp mạnh, Trắng khó chống đỡ, do vậy phải hi sinh Mã thôi.
16.... B3.1 17. P5.4 S6.5 18. P5-9 B5.1 19. P9.3 T5/3 20. X6-7 T7.5 21. T7.5 X8.7 22. M3/5 X8-6 23. T5.7 X6.1 24. M5.6 X6-4 25. M6.5 P6-7 26. P8.2 X4-3 27. T7/5 P2/3 28. P8.3 M3.5 29. P8-3 P2.8 30. T5/7 M5/7 31. T3.5
Trắng không còn khả năng phản công được nên chịu thua.

Ván 29: Mục tiêu có thể là con tượng đầu
1. P8-5 M8.7 2. M8.7 M2.1 3. X9-8 P2-4 4. B5.1 T7.5 5. B5.1 B5.1 6. X8.5 S6.5 7. X8-5 X9-6 8. M2.3 P4.5 9. P2-1 P4-7 10. M7.5 P7.1 11. X1-2 P8/2
 

 
 

Sau khi tiêu diệt Tốt đầu, bây giờ Đen muốn kết thúc sớm thì phải đánh thủng cả tuyến phòng thủ của Tượng, do đó Đen sẵn sàng hi sinh cả Xe.
12. X5.2 T3.5 13. P5.5 S5.6 14. P1-5 X6.1 15. M5.4 Tg5-6 16. M4.3 X6-7 17. X2.9 Tg6.1 18. X2-5 M1/3 19. Ps-4 S6/5 20. P5/4
Trắng chịu thua vì không chống đỡ được Pháo trùng
Đây là trường hợp Đen có điều kiện phối hợp quân để kết thúc ván cờ. Trong nhiều trường hợp diệt Tượng chỉ gây cho hệ thống phòng thủ của đối phương yếu kém để sau đó tấn công mạnh hơn mới giành được thắng lợi. Ván Lý Nghĩa Đình gặp Đới Quang Khiết ngày 16-12-56 dưới đây minh họa kiểu chơi này.

Ván 30: Pháo đầu đối bình phong mã
1. P2-5 M8.7 2. M2.3 X9-8 3. X1-2 M2.3 4. B7.1 B7.1 5. P8.2 P2.2 6. X2.6 P8-9 7. X2.3 M7/8 8. M8.7 T3.5 9. X9.1 P9-7 10. X9-2 M8.9 11. X2.6 P7.1 12. B5.1 S4.5 13. B5.1 X1-4 14. B5-4
Mục tiêu diệt Tốt đầu của Đen thay đổi vì sợ tạo điều kiện cho Mã Trắng kịp nhảy lên trả đòn. Bây giờ Đen nhằm con Tượng đầu nhưng Trắng tỏ ra không lo lắng vì tính chuyện phản công.
14..... X4.6 15. P5.5 T7.5 16. X2-1 B3.1 17. B7.1 P2-6 18. X1-5 P6-5
 

 
 

Trắng lỡ "phóng lao phải theo lao" chứ nếu lui Xe về đổi Xe Đen thì khó chống đỡ cờ tàn. Hi sinh Mã để chơi Pháo huyền khống tạo thế đối công.
19. X5-7 X4-3 20. P8-2 S5.4 21. X7.2 Tg5.1 22. X7/1 Tg5.1 23. X7-4 X3-5 24. M3/5 X5/1 25. T7.5 P7.3 26. X4/5 X5-8 27. X4-3 X8-6 28. X3-5 B7.1 29. B7-6 P5.1 30. M5/7 B7.1 31. Ms.6
Đen thắng rõ.
 
Ván 31: Pháo đầu công bình phong Mã
Tương tự kiểu tấn công như ván 30, chúng ta xem tiếp ván Ngụy Trường Lâm chơi với Đặng Bằng cùng ngày 16-12-56 như sau.
1. P8-5 M2.3 2. M8.7 M8.7 3. X9-8 X1-2 4. B3.1 B3.1 5. X8.6 P2-1 6. X8-7 P1/1 7. P2-3? P1-3?
Đen nên đi 7. M2.3 hoặc 7. P2.4 uy hiếp mạnh hơn còn Trắng nên 7... M7/5 có nhiều cơ may trả đòn.
 
8. X7-6 T7.5 9. X6.2 P3-2 10. B3.1 T5.7
Đen hi sinh Tốt để cánh trái của đối phương ngột ngạt đồng thời Đen mở đường cho Mã tiến biên và nhảy lên nhanh chóng.
11. M2.1 S6.5 12. X1-2 X9-8 13. X2.6 P8/1 14. X6/2 T3.5 15. X6-7 X2-3 16. X2-3 M7/6 17. X3-2 X8-9 18. B5.1 P8-7 19. P3.6 P2-7 20. X2-3 P7.1 21. M1.3 X9-8 22. M3.4 P7-6 23. M4.6 X8.6 24. B5.1 P6.5
 

 
 

Sau khi giằng co uy hiếp cả hai cánh, cuối cùng vẫn nhắm mục tiêu Tốt đầu và Tượng đầu của đối phương.
25. B5.1 X8-6 26. B5.1 T7/5 27. X3/3 X6/5 28. M7.5 X6.4 29. M5.6 X6/4 30. Ms.4 X6.2 31. M6.7 X3.1 32. X7-4
Đen bắt Pháo và đe dọa 33. X3.6 đánh bí, Trắng chịu thua.